Kalendarium życia i twórczości Józefa Mackiewicza

(z wykorzystaniem kalendarium publikowanego w Dziełach J. Mackiewicza
wydawanych przez Wydawnictwo KONTRA)

1902 1 kwietnia (19 marca starego stylu) urodził się w Petersburgu. Do metryki wpisano mu: "syn potomstwiennych dworian wilenskoj gubernii". Ojciec, Antoni, był współwłaścicielem i dyrektorem firmy importującej wina "Fochts i Ska". Matka, Maria z Pietraszkiewiczów, pochodziła z Krakowa. Józef miał starszego brata – Stanisława (1896-1966), i nieco– starszą siostrę – Sewerynę (1900-2002).

Foto
1907 Mackiewiczowie przenoszą się do Wilna. Dzieciństwo spędził Józef w otoczeniu licznej rodziny, którą dopiero późniejsze wypadki miały podzielić na Polaków, Litwinów i bolszewików, dzieląc na zawsze granicami państwowymi, a jeszcze bardziej ideologiami. Mąż jednej z kuzynek Mackiewicza był ministrem spraw zagranicznych nacjonalistycznej Litwy, mąż drugiej – szefem GPU w Mińsku.
1910 Zaczyna uczęszczać do gimnazjum klasycznego Winogradowa.
1914 13 maja – śmierć ojca.
1915 5 września Niemcy wzięli Wilno. Gimnazjum Winogradowa ewakuowano do Moskwy. Mackiewicz przechodzi do szkoły prowadzonej przez prof. Stanisława Kościałkowskiego.
1919 1 stycznia niespełna siedemnastoletni uczeń VI klasy gimnazjum idzie jako ochotnik na wojnę z bolszewikami. Służy w 10 pułku ułanów Litewsko-Białoruskiej Dywizji, następnie – na własne życzenie – zostaje przeniesiony do 13 pułku majora Dąbrowskiego. Po stronie polskiej w tej wojnie walczyli także Kozacy kubańscy i ochotnicy rosyjscy. Zetknięcie się z nimi miało wpływ na późniejszą twórczość literacką i poglądy polityczne Mackiewicza.
1920 15 lipca 13 pułk osłania odwrót wojsk polskich z Wilna.
1921 Mackiewicz rozpoczyna studia przyrodnicze na Uniwersytecie Warszawskim, kontynuuje je później w Wilnie. Jak twierdził, właśnie studia przyrodnicze uprzytomniły mu całą niedorzeczność nacjonalizmów.
1923-1939 Praca w wileńskim dzienniku "Słowo", redagowanym przez brata (Stanisława Cata-Mackiewicza). Pisuje głównie reportaże i artykuły interwencyjne.

Foto
1924 Ślub z Antoniną Kopańską, nauczycielką z Wilna (zm. 1973 w Warszawie). Małżeństwo rozpadło się po kilku latach. Z tego związku urodziła się córka Halina.
1932 22 sierpnia – śmierć matki.
1933 Po ostatecznym rozejściu się z żoną, Mackiewicz wiąże się na krótko z Wandą Żyłowską (zmarła w czasie wojny), z którą ma córkę Idalię.
Poznaje Barbarę Toporską (ur. 1913), dziennikarkę pracującą w "Słowie",  z którą niebawem rozpocznie wspólne życie.

Foto
1936 Tom nowel 16-tego miedzy trzecią a siódmą.
1938 Bunt rojstów – wybór reportaży, które pisywał dla "Słowa".
Mackiewicz przechodzi na prawosławie na znak protestu przeciwko polityce państwa na Kresach.
1939 3 maja – według niektórych źródeł – Mackiewicz i Toporska zawarli ślub w cerkwi prawosławnej.
17 września, na wieść o wkroczeniu Armii Czerwonej, ucieka do Kowna.
14 października w litewskiej gazecie "Lietuvos Žinios" zamieszcza artykuł pt. Mes Vilniukai (My Wilnianie), w którym krytykuje przedwojenną politykę państwa polskiego wobec Ukraińców i Białorusinów (co robił już wcześniej w swoich publikacjach w "Słowie") oraz wyraża radość z powodu opuszczenia Wilna przez wojska sowieckie i przybycia wojsk litewskich.
25 listopada, po zajęciu Wilna przez Litwinów (28 października), zaczyna wydawać (będąc zarazem redaktorem) jeden z dwóch polskich dzienników – "Gazetę Codzienną". Z o wiele mniejszym powodzeniem niż przed wojną (ze względu na znacznie bardziej radykalny nacjonalizm administracji litewskiej) stara się walczyć o utrzymanie wielokulturowego charakteru kraju. 
1940 W maju rząd Republiki Litewskiej pozbawia Mackiewicza prawa wydawania czegokolwiek.
15 czerwca rozpoczyna się powtórna okupacja sowiecka. Mackiewicz żyje w nędzy, pracując jako drwal i woźnica.
1941 W lipcu niemieckie władze okupacyjne proponują Mackiewiczowi redagowanie pisma w języku polskim. Odmawia kategorycznie.
W wydawanym przez władze niemieckie po polsku "Gońcu Codziennym" zamieszcza następujące teksty: Przeżyliśmy upiorną rzeczywistość (nr 2, 27.07); Moja dyskusja z NKWD (nr 6-9, 31.07-3.08), włączony po wojnie do powieści Droga donikąd; To dopiero byłaby klęska (nr 16, 10.08) i Prorok z Popiszek (nr 68-70, 7-10.10), który także wykorzystał w Drodze donikąd.
Fakt publikowania w "Gońcu Codziennym" stał się pretekstem do oskarżeń Mackiewicza o kolaborację z hitlerowcami i wyroku śmierci wydanego przez Sąd Specjalny AK w niejasnych okolicznościach i nie wiadomo kiedy (w końcu 1942 lub na początku 1943).
1943 Późną wiosną wyrok śmierci miał zostać formalnie odwołany (też w niejasnych okolicznościach).
W maju na zaproszenie niemieckie i za zgodą polskich władz podziemnych jedzie do Katynia, by być świadkiem ekshumacji zwłok oficerów polskich, zamordowanych przez Sowietów. Po powrocie udziela "Gońcowi Codziennemu" (nr 577 z 3 czerwca) wywiadu pt. Widziałem na własne oczy.
Jesienią jest przypadkowym świadkiem masakry Żydów w Ponarach.

Foto
1944 W maju, aby uniknąć trzeciej okupacji sowieckiej, Mackiewiczowie przedostają się do Warszawy. Tam wydali trzy numery pisma "Alarm", w którym dowodzili, że klęska Niemiec na froncie wschodnim przed kapitulacją na Zachodzie będzie końcem nadziei na niepodległość wszystkich krajów w Europie Wschodniej, z Polską włącznie – grozi im bowiem okupacja sowiecka. Było to oczywiście sprzeczne z polityką rządu polskiego na uchodźstwie.
Jesienią dotarli do Krakowa, gdzie Mackiewicz napisał broszurę Optymizm nie zastąpi nam Polski.
1945 18 stycznia, gdy Armia Czerwona zbliżała się do Krakowa, Mackiewiczowie rozpoczęli ucieczkę na Zachód. Dotarli do Rzymu, gdzie na zlecenie Biura Studiów II Korpusu gen. Andersa Mackiewicz opracował białą księgę o zbrodni katyńskiej.
12 listopada Sąd Koleżeński Związku Dziennikarzy Polskich – Syndykat "Włochy" wymierza Mackiewiczowi naganę za artykuł w "Lietuvos Žinios"  oraz uniewinnia "od zarzutu, że w okresie od 1940 do 1944 pracował w prasie okupacyjnej niemieckiej, wydawanej w języku polskim".
Rzymski "Orzeł Biały" publikuje reportaż Ponary-Baza.
1946 Mackiewicz zaczyna drukować regularnie w pismach emigracyjnych, m.in. w "Lwów i Wilno", "Wiadomości", "Kultura" (od roku 1951). Współpracuje też z emigracyjną prasą rosyjską, litewską, ukraińską i białoruską. Jego dorobek publicystyczny w ciągu czterdziestu lat przeżytych na emigracji jest ogromny.
1947 W kwietniu Mackiewiczowie przenoszą się do Londynu.
12 grudnia tygodnik "Lwów i Wilno" publikuje I część artykułu Mackiewicza Nudis Verbis, krytykującego politykę wojenną rządu na uchodźstwie i dowództwa AK. Urażeni AK-owcy wszczynają starania o "osądzenie kolaboracjonizmu" Mackiewicza – rozpoczyna się na dobre tzw. sprawa Mackiewicza.
1948 Ukazuje się w Londynie pierwsze wydanie napisanej przez Mackiewicza książki Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów z przedmową gen. W. Andersa, bez nazwiska autora. Miała później wiele wydań. Mackiewicz zrywa wszelkie stosunki z bratem – Stanisławem Catem-Mackiewiczem (zobacz) i opracowuje nową wersją książki o Katyniu z myślą o przekładach na inne języki (zobacz).
1949 Katyn - ungesühntes Verbrechen – pierwsze wydanie nowej książki Mackiewicza o sowieckiej zbrodni katyńskiej (ukazało się w Szwajcarii po niemiecku).
1951 The Katyń Wood Murders – angielskie wydanie książki Mackiewicza o sowieckiej zbrodni katyńskiej; stało się podstawą przekładów na wiele języków.
1952 15 stycznia eksterytorialne Centrum PEN-Clubu dla Pisarzy na Wygnaniu przyznaje swoje członkostwo Mackiewiczowi.
Mackiewicz został powołany przez specjalną komisję Kongresu Amerykańskiego do zbadania zbrodni katyńskiej jako świadek i ekspert zarazem.
1955 Mackiewiczowie przenoszą się do Monachium, gdzie mieszkali aż śmierci. Żyli w biedzie, utrzymując się z mizernych honorariów.
Droga donikąd – powieść o życiu na Litwie, gdy stała się republiką sowiecką.
Karierowicz – akcja rozpoczyna się wprawdzie w ostatnim okresie wojny polsko-bolszewickiej, ale jest to powieść psychologiczna, bez tła politycznego.
Mackiewicz wygrywa plebiscyt na "Najulubieńszego pisarza czytelników »Wiadomości«" i otrzymuje nagrodę ufundowaną przez firmę Tazab z Londynu.
1956 Zrywa wszelkie wszelkie kontakty ze swym bratem Stanisławem, który po okresie premierowania rządowi na uchodźstwie (1954-1955) powrócił do PRL.
1957 Kontra – powieść o Kozakach, obywatelach ZSRS  i emigrantach politycznych, którzy w wojnie sowiecko-niemieckiej walczyli przeciw bolszewikom, a następnie zostali im wydani przez aliantów na podstawie układu jałtańskiego.
1959 Czytelnicy londyńskiego tygodnika "Wiadomości" wybrali Mackiewicza do grona członków emigracyjnej akademii literatury polskiej, "gdyby taka akademia powstała"; przyznawała ona co roku nagrody "Wiadomości" za najlepszą książkę wydaną na emigracji.
W lipcu Mackiewicz występuje z PEN-Clubu w czasie trwania XXX Międzynarodowego Kongresu tej organizacji we Frankfurcie nad Menem na znak protestu przeciwko temu, że sprzeniewierza się ona swemu statutowi i nie bierze w obronę gnębionych w państwach komunistycznych pisarzy.

Foto
1961 Mackiewicz otrzymuje Nagrodę im. Herminii Naglerowej przyznaną przez Związek Pisarzy Polskich na Obczyźnie.
1962 Sprawa pułkownika Miasojedowa, która z punktu widzenia chronologii otwiera wielki cykl powieściowy Mackiewicza, a zarazem obejmuje cały okres będący tłem wydarzeń pozostałych powieści. Jest to bowiem historia słynnej niegdyś sprawy Sergiusza Miasojedowa, straconego w czerwcu 1914 roku, a także dalszy jej ciąg – aż do bombardowania Drezna pod koniec II wojny światowej.
Własnym sumptem wydaje Zwycięstwo prowokacji – rozprawę o przyczynach rozprzestrzeniania się komunizmu w świecie; co uruchamia kolejną falę przypominania tzw. sprawy Mackiewicza
1963 Mackiewicz otrzymuje Nagrodę im. Anny Godlewskiej z Zurychu.
1964 Zbiór nowel Pod każdym niebem (uzupełniony o kilka utworów przedwojennych, opatrzony posłowiem Barbary Toporskiej, ukazał się ponownie w roku 1989 pod tytułem Ściągaczki z szuflady Pana Boga).
1965 Powieść Lewa wolna o wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku.
1969 Powieść Nie trzeba głośno mówić – niejako dalszy ciąg Drogi donikąd – epicka panorama II wojny światowej.
Nowa powieść znowu staje się powodem następnej fali roztrząsania tzw. sprawy Mackiewicza.
1970 W Londynie powstało Koło Przyjaciół Twórczości Józefa Mackiewicza.
1971 W dniu Święta Niepodległości Prezydent RP nadał Józefowi Mackiewiczowi Krzyż Komandorski (oryginalnego) Orderu Odrodzenia Polski – "Polonia Restituta".
1972 W cieniu krzyża – książka analizująca politykę papieża Jana XXIII wobec komunizmu.
Fundacja Alfreda Jurzykowskiego z Nowego Jorku przyznaje Mackiewiczowi nagrodę w dziedzinie literatury.
1974 Wydział Słowiańskich Języków i Literatur Uniwersytetu w Kansas (USA) wysunął kandydaturę Józefa Mackiewicza do literackiej Nagrody Nobla w 1975 r.; kandydaturę poparło grono rosyjskich uczonych i działaczy emigracyjnych.
1975 Watykan w cieniu czerwonej gwiazdy – dalszy ciąg poprzedniej, o polityce Kościoła wobec komunizmu za pontyfikatu Pawła VI.
1984 Wybór artykułów Józefa Mackiewicza i Barbary Toporskiej Droga Pani...
Wybór opowiadań i reportaży Mackiewicza Fakty, przyroda i ludzie.
W połowie grudnia Mackiewicz dostał udaru mózgu; został częściowo sparaliżowany i nie odzyskał już przytomności.
1985 31 stycznia – Józef Mackiewicz umiera w Monachium.
20 czerwca – umiera Barbara Toporska.
Prochy obojga złożono w Londynie na cmentarzu przy kościele św. Andrzeja Boboli.

Foto